مدل برنامه‌درسی معنوی: یک پژوهش اکتشافی مبتنی بر نظریه داده‌بنیاد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری برنامه ریزی درسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن. ایران

2 دانشیار گروه علوم تربیتی. واحد بابلسر، دانشگاه مازندران. ایران

3 استادیار گروه علوم تربیتی. واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران

4 دانشیار گروه روانشناسی. واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن. ایران

چکیده

پژوهش حاضر با هدف تعیین مقوله‌های اصلی و فرعی برنامه درسی معنوی به منظور ارائه مدل برنامه درسی معنوی با استفاده از نظریه داده بنیاد انجام شده است. داده‌های تحقیق از طریق مصاحبه با 14 نفر از خبرگان و صاحب‌نظران برنامه‌ریزی درسی شامل اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها و دست‌اندرکاران برنامه‌ریزی درسی وزارت آموزش و پرورش که با روش نمونه‌گیری هدفمند و زنجیره‌ای (گلوله برفی) انتخاب شدند، جمع‌آوری و طی سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی تجزیه و تحلیل و بر اساس آن مدل کیفی پژوهش طراحی گردید. به منظور سنجش روایی ابزار مصاحبه از روش روایی پاسخگو و برای سنجش پایایی ابزار مصاحبه از روش دوکدگذار استفاده شد. نتایج پژوهش نشان‌ می‌دهد که مدل برنامه درسی معنوی دارای 5 مقوله اصلی، 29 مقوله فرعی و 97 خرده مقوله است که در قالب مدل پارادایمی شامل شرایط علّی (نظام اسلامی، انسان اشرف مخلوقات و زندگی هدفمند و معنادار)، عوامل زمینه‌ای (عوامل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، آموزشی و فردی)، شرایط مداخله‌گر (موانع فرهنگی، آموزشی، نگرشی، اجتماعی، خانوادگی، ساختاری و فردی)، راهبردهای تعاملی (ایجاد شناخت، آموزش، راهبردهای ساختاری، تعقل و خردورزی، هنر و زیبایی‌شناسی و عوامل دینی و مذهبی) و پیامدهای (فرهنگی، فردی، اجتماعی، ساختاری، اخلاق، ایمان، زندگی هدفمند و معنادار، شناخت) ارائه شده است.

واژگان کلیدی: برنامه‌درسی، برنامه‌درسی معنوی، نظریه داده‌بنیاد

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Spiritual Curriculum Model: An Exploratory Research Based on Grounded Theory

نویسندگان [English]

  • Seyedeh maryam Raeesoleslamzadeh 1
  • samad izadi 2
  • Asghar Sharifi 3
  • khadijeh aboalmaali 4
2 Department of Educational Sciences Mazandaran University iran
3 Department of Educational Sciences, roudehen Branch, Islamic Azad University, roudehen, Iran
4 Psychology of Islamic Azad University, Roodehen Branch
چکیده [English]

The aim of this study is to determining the main and sub-categories of the spiritual curriculum in order to present a spiritual curriculum model using grounded theory. The research data were collected through interviews with 14 curriculum planning experts, including university faculty members and curriculum planning staff of the Ministry of Education, who were selected by purposive and snowball sampling and analyzed in three stages of open, axial and selective coding and based on that, a qualitative research model was designed. The results show that the spiritual curriculum model has five main categories, 29 sub-categories and 97 subsidiary in the form of a paradigm model including causal conditions (Islamic system, human honorable of creatures and purposeful and meaningful life), contextual factors (social factors, cultural factors, economic factors, educational factors and individual factors), intervening conditions (cultural barriers , educational barriers, attitudinal barriers, social barriers, family barriers, structural barriers and individual barriers), interactive strategies (cognition, education, structural strategies, reasoning, art and aesthetics and religious factors) and consequences (cultural consequences, individual consequences , social consequences, structural consequences, moral, faith, purposeful and meaningful life, cognition) are presented.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Curriculum
  • spiritual curriculum
  • grounded theory

مراجع

 ابراهیم کافوری، کیمیا؛ ملکی، حسن و خسرو بابادی، علی اکبر  (1394). بررسی نقش عناصر برنامه درسی کلاین در افت تحصیلی درس ریاضی سال اول دوره متوسطه از دیدگاه شرکای برنامه درسی. پژوهش در برنامه ریزی درسی. سال 12. شماره 17: 63-50.
ابوالمعالی، خدیجه (1391). پژوهش کیفی از نظریه تا عمل. تهران: انتشارات نشرعلم.
استراوس، انسلم. کربین، جولیت) 1390). مبانی پژوهش کیفی: فنون و مراحل تولید نظریه زمینه‌ای. ترجمه: ابراهیم افشار. تهران: نشر نی.
آل حسینی، فرشته و باقری، خسرو (1388). تأملی بر کثرت‌گرایی بنیادی لیوتار و پیامدهای آن برای تعلیم و تربیت. فصلنامه تعلیم و تربیت. شماره 92: ص 78-53.
امیری، مهدی؛ پرتابیان، اکبر و امیری، زهره  (1393).بررسی تطبیقی عوامل و عناصر تشکیل دهنده برنامه درسی با قرآن کریم. اسلام و پژوهش‌های تربیتی. سال 6. شماره 2: ص 118-97.
امینی، محمد؛ ماشاالهی نژاد، زهرا (1392). تأملی بر جایگاه و چگونگی توجه به پرورش معنویت در دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی. دو فصلنامه تربیت اسلامی، 8-(16): ص 29-7.
اوجی‌نژاد، احمدرضا؛ یارمحمدیان، محمدحسین و قلتاش، عباس (1394). برنامه درسی و تربیت معنوی. مرودشت: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت.
ایزدی، صمد؛ قادری، مصطفی؛حسینی، فاطمه (1393). امکان‌سنجی اجرای برنامه‌درسی با رویکرد معنوی دردوره متوسطه. فصلنامه پژوهش در برنامه ریزی درسی، سال یازدهم، دوره دوم،شماره )پیاپی41)، ص50-34.
بازرگان، عباس (1387). مقدمه ای بر روش های تحقیق کیفی و آمیخته. تهران: انتشارات دیدار.
پروین یامچی، حسین (1391). بررسی میزان انعکاس مؤلفه های برنامه‌درسی معنوی در کتب درسی ادبیات فارسی پایه سوم دوره متوسطه درسال ۹۰. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرند.
پیری توسنلو (1394). برنامه درسی معنوی (ابزاری به سوی آموزش و پرورش شاد و سلامت روان)، ناشر: توسعه علوم.
جمشیدی خورشید، اصغر؛ صفری مطلق، حمید و پرچمی شایسته، حمید  (1392). بررسی و تبیین رویکرد پساساختار گرایی.  تحول در برنامه درسی.  چهارمین همایش انجمن فلسفه تعلیم و تربیت ایران. مشهد: فردوسی.
حافظ نیا، محمدرضا (1387). مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی. تهران: انتشارات سمت.
دیانتی، زهرا (1397). روش تحقیق در حسابداری راهنمای عملی برای نگارش پایان نامه و مقاله، تهران، انتشارات عدالت نوین.
رضائی کلانتری، مرضیه، حسینی درونکلایی، سیده زهرا و صالحی، محمد (1395). رازگشایی برنامه‌درسی معنوی. مازندران، قائم‌شهر: انتشارات مهرالنبی، چاپ اول.
زارع‌صفت، صادق و حکیم زاده، رضوان (1394). نگاه فرانوگرایان به برنامه‌درسی و شناسایی عوامل مغفول آن‌ها با تأکید بر آموزه‌های اسلامی. فصلنامه پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت، سال بیست و سوم، دوره جدید، شماره 26، ص 103-85.
 شاملی، عباسعلی؛ ملکی، حسن و کاظمی، حمیدرضا (1390). برنامه درسی ابزاری برای نیل به تربیت اخلاقی. اسلام و پژوهش‌های تربیتی. س 3. ش 2: 93-77.
صابری، رضا و سعیدی‌رضوانی، محمود (1391). کاربرد زیبایی‌گرایی و هنر در تربیت دینی. دوفصلنامه علمی- پژوهشی تربیت اسلامی، س 7، ش 15. ص 134-113.
عباباف، زهره و پاینار، ویلیام (1398). تاملی بر فهم برنامه درسی و پداگوژی از نگاه مدرسان: مطالعه موردی دپارتمان برنامه درسی و پداگوژی دانشگاه بریتیش کلمبیا. دو فصلنامه مطالعات برنامه درسی آموزش عالی، سال10، شماره 20، ص 65-58.
قاسم پور دهاقانی، علی؛ نصر اصفهانی، احمدرضا (1391). رویکرد معنوی و برنامه ریزی درسی. فصلنامه پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، سال نوزدهم، دوره جدید، شماره 13، ص 92-71.
قائدی، یحیی (1385). تربیت شهروند آینده. فصلنامه نوآوری‌های آموزشی، 5(17)، ص 183-210.
کرسول، جرج دبلیو (1397). طرح پژوهش: رویکردهای کیفی، کمی و ترکیبی (ترجمه علیرضا کیامنش). تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی (دانشگاه علامه طباطبایی).
مرادی، مسعود؛ سیدکلان، میرمحمد؛ عیاری، لیلا (1393). طراحی الگوی برنامه‌درسی معنوی در راستای تربیت زمینه ساز؛ راهبردها و راهکارهای اجرایی. فصلنامه علمی ترویجی پژوهش‌های مهدوی، 3(9): ص 138- 118.
مطهری، مرتضی (1373). تعلیم و تربیت در اسلام .تهران: انتشارات صدرا.
مطهری، مرتضی (1381). آزادی معنوی. تهران: انتشارات صدرا.
ملکی (1398)، برنامه‌درسی با رویکرد قرآنی، سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی.
ملکی، حسن  (1396). هویت دینی برنامه درسی. تهران: انتشارات آییژ.
میرزاخانی، مهدی (1391). ارزش و جایگاه معنویت در قرآن و دلالت‌های برنامه‌درسی بر مبنای آن. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی.
نجفی، حسن (1394). تبیین ابعاد و مؤلفه‌های رشد معنوی انسان و تحلیل آن در محتوای سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش ایران. رساله دکتری مطالعات برنامه‌درسی، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی.
نجفی، محمد و کشانی، مهدیه (١٣٨٨). برنامه درسی معنوی برای دستیابی به تربیت دینی. مقالات برگزیده همایش تربیت دینی در جامعه اسلامی معاصر، نوشته جمعی از نویسندگان، انتشارات امام خمینی(ره).
وفائی، رضا؛ ملکی، حسن و علیپور، میکائیل (1396). بررسی جایگاه عناصر برنامه‌درسی در دیدگاه پست مدرن و نقد آن از دیدگاه مبانی تعلیم و تربیت اسلامی. فصلنامه پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت، سال بیست و پنجم، دوره جدید، شماره 35، ص 90-69.
 
Barnett, Ronald (2009). Knowing and becoming in the higher education. Studies in Higher Education. https://doi.org/10.1080/03075070902771978.
Buchanan, M. (2010). Attending to the spiritual dimension to enhancecurriculum change. Journal of Beliefs and Values: Studies in Religion &Education. 31: 191-201.
Clifford P. (2013). Moral and spiritual education as an intrinsic part of the curriculum. Int J Children Spirit, 18(3): 268-80.
Nasrollahi, Zahra; Eskandari, Narges; Rezaei Adaryani, Mohsen and Haji Rahimian Tasuji, Mohammad Hasan (2020). Spirituality and effective factors in education: A qualitative study, Journal Of Education and Health Promotion, Published online, pp 9-52.
Rojas, R. (2002). Management Theory and Spirituality: A Framework and Validation of the Independent Spirituality Assessment Scale, DBA, Dissertation, Argosy University/Sarasota.
Ronald V, Ainnone, Pattricia a, Obenauf (1995). Toward Spirituality in curriculum and teaching. MHT
Soleymanpour. J (2014), Analyze of Spiritual Curriculum Status in Primary School of Mazandaran Province_Iran, Kuwait Chapter of Arabian Journal of Business and Management Review Vol. 3, No.12, pp. 177-184.
Wanser, et al (2005). Effecte of spiritual care training for palliative cave professionals. Published by: SAGE. pp 99-104.
Wu, L., Tseng, H., & Liao, Y. (2016). Nurse education and willingness to provide spiritual care. Nurse Education Today, 38, 36-41.
Thomas F. McGovern, Terry. McMahon, Jessica. Nelson, Regina. Bundoc-Baronia, Chuck. Giles and Vanessa. Schmidt (2017). A Descriptive Study of a Spirituality Curriculum for General Psychiatry Residents: Academic Psychiatry, 41:471–476, DOI 10.1007/s40596-017-0687-3.
Sahin,M.C.(2009). Instructional design principles for 21 stcentury learning skills. Procedia Social and behavioral Science,1,1464-1468.Doi: 1016/j.sbspro.2009.01.258.

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار